Za někotre su to posrěbne zwěrjata, za někotre pak woprawdźite drapy: Šupy so tež w Sakskej razantnje wupřestrěwaja. Samo hdyž njeje dokładnych ličbow, rěča hońtwowe čary jasnu rěč. W hońtwjerskim lěće 1992/1993 (1. apryla do 31. měrca slědowaceho lěta) buchu prěni raz šupy w sakskich lěsach třělene - tři eksemplary. Dźesać lět pozdźišo bě jich 80, w hońtwowym lěće 2024/2025 hižo nimale 27.000, kaž krajny hońtwodowy zwjazk zdźěli.
Hdźe šupy přińdu?
Šup pochadźa ze Sewjerneje Ameriki a je w Europje inwaziwna družina zwěrjatow, wón njesłuša do tudyšich šěrinow. W 20. lětstotku buchu šupy za zhotowjenje kožuchow do Europy importowane. Přez dźiwje a ćěkanje z farmow dóńdźechu do přirody. 1934 bě to něhdźe w Hessenskej tak, 1945 twochnu zwěrjata z fary pola Berlina. Problem je potajkim wot ludźi činjeny. Šupy njejsu žane danske zwěrjata, praji René Sievert, wicešef wobswětoškitneho zwjazka Němska (Nabu) w Sakskej. Za swoje negatiwne wuskutki njesu jeničce čłowjek zamołwitosć.
«Čłowječi Frevel na zwěrjećim derjeměću a na domjacej fawnje je přičina za dźensnišu situaciju a negatiwne sćěhi za ekosystem», Sievert wuzběhnje. Dalšej přińdźetej k tomu: špatny staw domjaceje přirody a čłowjeska zwjeršnosć. Intaktny, spřećiwjenjakmany ekosystem móže robustnišo na inwaziwne družiny reagować. K tomu so šupam přistup k žórłam picy kaž žiwidłowych wotpadkow abo zwěrjaceje picy přelochko čini. Sčasami bychu z wopak zrozumjeneje lubosće k zwěrjatam samo picowali. W sydlišćach bychu za idealne žiwjenske wuměnjenja namakali.
Što wuznamjenja šupy?
Šup płaći jako jara přiměrjenjakmany, wušikny a inteligentny wšožračk. Tohodla móže sej nimale kóžde žórło cyroby spřistupnić. «Zwěrjata su wunamakarske, kooperuja w swójbnym zwjazku, su sćerpni a wuknjenje kmane. Tohodla móža k jednorym zadźěwkam husto lochko přewinyć», rozprawja Sievert. Jeho zwjazk je tohodla nuzowany, ptače kukawy «šubry) konstruować a pójšeć. To płaći tež za druhe přirodoškitne naprawy. Někotre projekty k škitej družin maja so šupow dla jenož hišće ćežko zwoprawdźić.
Kotre škody načinja šupy?
Šup rubjace k lehnjenskemu časej ptače hnězda, žeru pućowace dwojožiwcy k njerkanskemu časej, wobsadźene prózdnjeńcy, kotrež njejsu za domjace družiny kaž lěsny kmót potom wjace k dispoziciji, nalistuje přirodoškitny zwjazk. Tež kwartěry njetopyrjow, wjewjerčkow a wjele druhich zwěrjatow su za šupa móžne žórła zežiwjenja. Lokalnje móže jeho přitomnosć k zwrěšćenju ptačich a amfibijowych populacijow wjesć, kotrež su so husto do toho ze sprócniwymi přirodoškitnymi naprawami zepěrali.
Krajny zarjad za wobswět, ratarstwo a geologiju mjenuje problemy za wobsedźerjow domow a ratarjow - předewšěm, hdyž agrarne zawody wosebite kultury kaž sad abo wino plahowaja. «Tu móža hospodarske škody nastać, dokelž zwěrjata płody žeru a rostliny wobškodźeja.» Małe mjedwjedźe bychu so při pytanju za spanskimi a mjetanskimi městnami do domow zadobyli. «Woni pytaja za njezawrjenym třěchikryjerskim wóčkom abo za škałobami w kryću. Tute powjetša ze swojimi prědnimi pazorami tak dołho, doniž so jako zazběh njewuswoja.» Tak móže so woda do twarjenja zadobyć a naslědne škody zawinować.
Kak móžeš přećiwo šupam postupować?
Šupy podleža hońtwjerskemu prawu a so honja. Zwěrjata pak smědźa so jenož wot ludźi morić, kotřiž za to trěbnu wěcywustojnosć wobsedźa, kaž krajny zarjad wujasni. Wone pokazuje na skótnych lěkarjow a hońtwjerjow. Po podaćach Nabu so hdys a hdys jewi, zo so młodźata a druhe w pomocy potrěbnym stawje namakaja. EU-směrnica k wobchadźenju z inwaziwnymi družinami pak zakazuje, šupy přiwzać, dźeržeć, transportować, rozmnožić abo wusadźić. Principielnje njewuchadźa Nabu z toho, zo móžeš šupy w přirodźe wutupić.
Kotry škit je na twarjenjach móžny?
Po krajnym zarjedźe je wažne, potencielne zazběhowe luky do domu zamknyć. Wuhnaće zwěrjatow přez haru, swěcu a prudźenje přez čłowječe włosy a WC-kamjenje njewjedźe w normalnym padźe k wuspěchej. Zbytki jědźe njeměli so na kompost dóstać, to rěka. Wotpadkowe tony zamknu a ze spinanskimi gumijemi wuhotować, koče a psyče picy pod hołym njebjom stejo njewostajić - tak rěkaja dalše rady. Dokelž su šupy dobre krosnowarjo, měli so pasle wulijawow z blachami zaslepić a kóčki a třěšne luksy w nocy kruće zawrěć.
Copyright 2025, dpa (www.dpa.de). Wšitke prawa wobchować
