Tež 200 lět po jeje wunamakance wostanje Brailleske pismo za slepych ludźi njeparujomne - tež w dobje Kumštneje inteligency (KI). «Posrědkowanje pisma ma wězo dale wobstatk, tež w dobje KI», praji Thomas Kahlisch, direktor Němskeho centruma za bjezbarjerne čitanje (dzb čitać) w Lipsku. Drje mamy dźensa mnohe digitalne alternatiwy kaž rěčne wudawki, tola tute njemóhli wšitko narunać. «Z rěčnym wudaćom sama njewuknu prawopis. Za to trjebam braille», wuzběhny Kahlisch.
Die Punktschrift wobsteji ze šěsć nadobnych dypkow w rozdźělnych kombinacijach a zmóžnja slepych a seh zbrašenych ludźi, z porstami čitać a pisać. Po cyłym swěće so wona hač do dźensnišeho w šulach wuči, w knihach wužiwa a so na wšědnych předmjetach kaž zapakowanja medikamentow, liftach abo bankowkach wužiwa.
Nowe móžnosće přez techniku
Kahlischa wotkrywa zwisk tradicionalneho brailleoweho pisma a digitalneje techniki nowe perspektiwy. Dzb čitać w Lipsku płaći při tym jako jedne z najwjetšich zarjadnišćow swojeho razu w Němskej. Cyłkownje dźěła tam něhdźe 80 přistajenych, wulki dźěl z nich w produkciji knihow, notow a słuchoknihow za slepych a hubjenje zbrašenych ludźi. «Njećišćimy dźensa jenož knihi na papjeru, ale móžemy tež digitalne wobsahi wo displayjach pokazać», praji Kahlisch. Přichodnje nimaja nastroje samo jenož tekstowe linki, ale tež grafiki tastnje předstajić - na přikład křiwicowy přeběh matematiskeje formule. Prěnje modele za to su hižo k dispoziciji.
Tež KI přińdu hižo k zasadźenju, kaž zo by teksty spěšnišo a awtomatizowanišo w braille přenjesł a korektury lutował, praji Kahlisch. Nakładnistwowe daty hodźeli so při tym «mjenje abo bóle awtomatizować» w brailleowym pismje zwoprawdźić, přez čož poskitk rosćeše.
Dodatnje w zjawnych zarjadnišćach
bjezbarjernosć wšědny dźeń wostanje přiwšěm trajna tema. Kahliš chwaleše Němsku železnicu, kotraž nowe ćahi z braille-popisanjemi na městnach k sedźenju wuhotuje. W mnohich druhich wobłukach pak je hišće potrjeba nachwatka - na přikład při zarjadach abo w zjawnym rumje.
W Sakskej je po podaćach strowotniskeho ministerstwa wjace hač 23.700 slepych a widźacych ludźi (staw kónc lěta 2021) žiwych. Mjez nimi je derje 4.000 slepych a něhdźe 3.000 wysoko widźenych zbrašenych. Wulka wjetšina liči do skupiny z dalšimi hubjenje widźenjemi. Pod "dalšej hubjenje widźenja" zrozumimy ludźi ze zbytnej zamóžnosću mjez 6 a 30 procentami - potajkim nic wysoko widźace, ale jasnje sylnišo wobmjezowane hač normalne.
Bjedrěrski psyk, kotryž njetrjeba Gassi dyrbi
so hladajo do přichoda pokaza so Kahlisch technologisce a optimistiski. «Budźe roboteroweho funda, kotryž digitalnje kaž slepy pos w nadróžnym wobchadźe pomha.» Tón njedyrbi so potom tež picować - «nimo z milinu», wón žortuje. To drje ničo direktnje z braillu činić nima, pokaza pak, kak sylnje móhli digitalne asistencne systemy žiwjenje slepych ludźi wolóžić.
Tež nowe nawoči, kotrež taflički předčitaja abo wokoliny z rěčnym wudaćom wopisuja, móhli wšědny dźeń wolóžić. Nimo toho ma so wočakować, zo so smartphony abo tablety přichodnje z haptiskimi displayjemi wuhotuja, braillowy spis direktnje tasać. Z modelemi kaž Apple Glasses dawaja hižo prěnje nastroje, kotrež do tutoho směra pokazuja.
Copyright 2025, dpa (www.dpa.de). Wšitke prawa wobchować
